“Het zijn de waarden ónder de maatregelen die vandaag centraal staan.” Zo opende prof. dr. De Kruijf het debat ‘Nota Bene: Het Gezin’ dat in het teken stond van het gezinsbeleid. “Het zijn de waarden ónder de maatregelen die vandaag centraal staan.” Zo opende prof. dr. De Kruijf het debat ‘Nota Bene: Het Gezin’ dat in het teken stond van het gezinsbeleid.

Doel van het debat ‘Nota Bene: Het Gezin’ afgelopen maandag in Leiden was ethici met politici in gesprek te laten gaan over gezinsbeleid. Initiatiefnemer Gerrit de Kruijf, hoogleraar christelijke ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit Leiden, vindt het een “misvatting” om “in een democratie de meerheid als absolute maatstaf te nemen”. Vooral de dialoog over de waarden ónder een bepaald beleid is volgens hem van groot belang. Tijdens het debat wordt ingegaan op de stelling dat het gezin niet slechts beschouwd moet worden in zijn sociale rol en als een optelsom van individuen, maar erkend dient te worden als een relatief zelfstandige vorm van gemeenschappelijk leven.

Die stelling impliceert twee onderliggende vragen: de vraag naar de legitimatie van overheidsbemoeienis en de vraag naar de positie van het gezin in de samenleving. Deze laatste vraag vormde het belangrijkste gespreksonderwerp van het debat.

Familie is er gewoon

De vraag naar de positie van het gezin in de samenleving werpt het probleem op van het primaire doel van het gezin in onze maatschappij. Het is natuurlijk mooi het gezin als een “vorm van gemeenschappelijk leven” te bestempelen, maar wat is er nu onderscheidend aan een gezin of, voor degenen die liever de brede context van het vraagstuk benadrukken, familie aan de ene kant en overige vormen van gemeenschappelijk leven aan de andere kant?

Anno 2008 is er een zeer divers assortiment aan door de staat erkende gezinvormen. Maar er is, als we theologe Petruschka Schaafsma mogen geloven, een onderscheidend kenmerk van familie ten opzichte van andere vormen van gemeenschappelijk leven: familie “is er gewoon”. Plat gezegd: je kiest je familie niet uit. Die “onvrijwilligheid” is volgens Schaafsma dan ook een belangrijk kenmerk van “familie”, naast “onvervangbaarheid”, in die zin dat een vader, moeder en kind niet door iemand anders vervangen kunnen worden, zoals dit bijvoorbeeld bij banen wel gebeurt. Een derde onderscheidend kenmerk voor het begrip familie is volgens Schaafsma de “ongelijkheid”, waarmee ze doelt op de verschillen in leeftijd, wijsheid of plaats binnen de familie: “Kinderen ontvangen vooral, ouders geven.”

Voor het gezin c.q. de familie in deze betekenis van het woord is de laatste tijd veel aandacht, zowel in Nederland als op Europees niveau. Bij deze “familiepolitiek” wordt vooral het belang van deze vorm van gemeenschappelijk leven benadrukt. De waarde van stabiele gezinnen voor de orde, stabiliteit (waaronder ook het oplossen van het vergrijzingsprobleem), en veiligheid, wordt in onze westerse samenleving zeker niet ontkend. En in die zin is het ook meer dan logisch dat het gezin tegenwoordig weer hoog op de politieke agenda staat. Opvallend daarbij is echter de volgorde van redeneren. Het gezin levert iets op voor de samenleving, dús doen we er iets mee. Oftewel: de positie van het gezin in de samenleving wordt als functioneel beschouwd, als een middel, en niet als een levensdoel op zich.

De Kruijf ziet in deze ontwikkeling een gevaar. Volgens hem worden onder het mom van “opkomen voor het gezinsbelang” individuele rechten verworven, die uiteindelijk juist ondermijnend werken op het gezamenlijke gezinsleven. Ter illustratie noemt hij het spanningsveld, vooral voor vrouwen, tussen het “recht” op een carrière en het “recht” van kinderen op een bepaalde opvoeding. Bas van der Vlies wil ook wel iets over het onderwerp kwijt tijdens een één-op-één-gesprek in de pauze. “Als je een kind laat dopen, brengt dit een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Het is de roeping van ouders hun kinderen naar bijbelse normen op te voeden. Die taak kunnen en mogen zij niet uitbesteden.” Over het “recht” van ouders op een carrière is hij resoluut: “Een carrière, prima. Maar je hebt een primaire roeping die belangrijker is.” Het beantwoorden aan deze roeping komt volgens hem in gevaar wanneer individuen op hun maatschappelijk verworven “eigen rechten” hameren.

Hobby

Feit blijft echter dat het individualisme en het streven naar autonomie in onze maatschappij hoogtij vieren en dat er in onze consumptiemaatschappij heel wat op ons afkomt. CDA-kamerlid Mirjam Sterk vindt het gezin als zodanig heel waardevol, maar als politica kijkt ze ook naar de toegevoegde waarde van een stabiel gezinsleven voor de maatschappij als geheel: “We moeten de verschillende verantwoordelijkheden van ethici en politici wel in acht nemen.”

Minister Rouvoet sluit de ogen ook niet voor de veranderende maatschappij: “Mensen moeten vaak balanceren tussen verschillende deelprojecten”, als moederschap, carrière e.d. Waarbij de minister waarschuwt: “Het risico van het hebben van verschillende deelprojecten is dat de projecten minder duurzaam worden.” Rouvoet vindt dan ook dat het gezin “een doel in zichzelf” is en dat een instrumentele benadering van het gezin niet goed is: “Moederschap wordt te veel als een privé-hobby gezien.” (KN / Caroline Tax – Foto: Hollandse Hoogte / Jaco Klamer)